Ik heb een vraag ontvangen die ik graag beantwoord. Ik zal de vraag eerst delen, zodat je meteen weet waar dit blog over gaat.
“Vaak hoor je in podcasts en lees je boeken dat voltijds hb-onderwijs of een plusklas de heilige graal is. Als kind X of Y daar wordt toegelaten, is dat een soort van ticket naar de poort naar hemel. Ik ken ook een andere kant daarvan in de praktijk. Ik hoor in mijn regio best vaak over hb-klassen die starten en sneuvelen, alle ouders die hun kind weer weghalen, teveel afhangen van willekeur, van geldstroom die ophoudt, van die ene juf die de kar trok die vertrekt, een nieuwe directeur. Van teveel dubbel bijzondere kinderen in een groep waar de ‘gewone hb’ers’ op overprikkelen en thuis komen te zitten. Ik ben heel benieuwd hoe jij dat ziet en wat jouw ervaringen zijn. Wat maakt dat hb-onderwijs toch ook vaak niet helemaal duurzaam van de grond komt? Wat is er dan vaak misgegaan? Visie, selectie, positionering, aanbod, docenten, geld, dat het als luxe-goed gezien wordt…?”
Ik maak in dit blog gebruik van een afkorting: voltijds HB-onderwijs. Dit staat voor: voltijds hoogbegaafden onderwijs. Oftewel een onderwijs setting waar een groep van hoogbegaafde leerlingen samen komt en een aangepast curriculum krijgt, zodat ook zij kunnen leren op eigen niveau en eigen tempo.
De vragen die aan mij worden gesteld zijn:
- Wat zijn mijn ervaringen met voltijds HB onderwijs?
- Wat maakt dat HB onderwijs toch vaak niet duurzaam is, wat gaat er dan mis?
Ik geef hieronder een aantal antwoorden zonder daarmee volledig te zijn. Mijn motto: er zijn meerdere antwoorden goed.
Mijn ervaring met voltijds HB onderwijs
Ik heb zelf inderdaad ervaringen met voltijds HB onderwijs. Ik zet onder andere voltijds HB onderwijs op in de vorm ‘plusklas’ als ook de vorm van ‘een klas/school voor alleen hoogbegaafde leerlingen’.
Voor mij is de vraag en het verhaal herkenbaar. Bij het opzetten van voltijds HB onderwijs heb ik verschillende keren mogen meemaken dat de setting niet duurzaam was en/of niet bracht voor een leerling of klas wat nodig was in het kader van passend onderwijs.
Ik heb twee keer een extreme situatie mogen meemaken in het kader van het stoppen van een voltijds HB initiatief.
Ik wil de twee extreme situaties delen om te laten zien hoeveel weerstand of politiek er kan spelen rondom een voltijds HB initiatief.
De eerste extreme situatie.
Ik had net een opdracht gekregen om samen met een werkgroep een voltijds HB school op te gaan zetten op een bepaalde locatie. Ik werd vervolgens gebeld door een schooldirecteur. Deze schooldirecteur dwong mij de opdracht te stoppen, zodat de setting niet werd opgericht. Ik kreeg letterlijk te horen dat zij mijn bedrijf kapot zou maken als ik toch doorging.
Ik ben doorgegaan met mijn opdrachtgever en de setting is nu jaren later nog altijd het voltijds HB onderwijs aan het bieden voor hoogbegaafde leerlingen. En gelukkig bestaat mijn bedrijf ook nog.
Hier zie je dat helaas niet ‘het passende onderwijs voor elk kind’ centraal staat, maar het concurrentiebelang van een andere onderwijsinstelling.
De tweede extreme situatie.
Ik had een opdracht gekregen om een nieuw beleidsplan te maken met een werkgroep voor een voltijds HB school. Ze wilden een nieuwe doorstart maken die goed doordacht was. Hiermee zijn we aan de slag gegaan en het beleidsplan is ook definitief geworden. Dit beleidsplan is vervolgens met het schoolteam van de voltijds HB setting doorgesproken. Uit het niets kreeg ik een paar weken later te horen dat de school opgeheven zou worden. Ik kreeg een telefoontje van een ouder. Deze vader vertelde mij dat de ouders te horen kregen, dat een externe HB specialist had bevestigd dat de school beter kon stoppen. Die specialist was ik. Maar: ik kan je vertellen dat ik dat dus NIET had gezegd. Sterker nog: we hadden een prachtig beleidsplan gemaakt om nog jaren door te gaan. Mijn naam werd gebruikt om een bovenschools bestuurlijk gewenste stekker uit het initiatief te trekken.
De school is gestopt. Alle leerlingen moesten een nieuwe school vinden. En ik besloot nooit meer opdrachten uit te voeren voor deze opdrachtgever.
Hier zie je dat passend onderwijs voor elk kind alleen van de grond komt als ook alle lagen in het onderwijs oprecht meedoen.
Verder heb ik ervaren dat het opheffen van plusklassen of voltijds HB scholen vaker voorkomt, ook zonder deze extreme vormen.
Er is ook een ander kant van de medaille: dat het wél goed gaat. Die ervaringen heb ik ook. Daar ga ik straks verder op in. Nu eerst nog de vraag: wat gaat er dan mis dat dit niet duurzaam is?
Wat gaat er mis?
De redenen van opheffen van voltijds HB onderwijs zijn niet zo spannend, maar ik noem er toch een paar.
Dit zijn enkele ervaringen vanuit mijn kant:
- Er is geen of onvoldoende geld gereserveerd: bijvoorbeeld gebaseerd op tijdelijke budgetten (tijdelijke subsidies) in plaats van structureel budget in een begroting. Ik kom ook tegen dat de begroting niet te vinden is: dan is geld niet specifiek gereserveerd voor dit initiatief.
- De visie ontbreekt en de volgende overtuiging is hardnekkig: het is een luxeprobleem en niet noodzakelijk onderwijs. Het mist prioriteit en kan dus makkelijk sneuvelen als het gaat om inzet van het personeel, een locatie of geld. Dit wordt regelmatig netjes verpakt in een boodschap: wij gaan voor inclusief onderwijs en de hoogbegaafden horen dus in de reguliere klas. Ik begrijp dat de visie écht kan bestaan (wij gaan voor inclusief onderwijs), maar ik zie ook het misbruik van deze boodschap óf dat het zonder kennis van zaken wordt geroepen over hoogbegaafdheden onderwijs. Men weet dan niet de feiten over het effect op welbevinden en leren van heterogene en homogene groepen voor hoogbegaafde leerlingen. Die visie ontbreekt dan.
- De ambitie ligt te hoog voor het kennis- en ervaringsniveau van de leerkrachten: de initiatieven worden opgericht met leerkrachten die vaak een grote affiniteit hebben met de doelgroep, maar realistisch gezien nog wel kennis- en ervaring moeten opdoen. Tegelijkertijd begint het initiatief dan met een groep leerlingen vanaf groep 5 of hoger waar schooltrauma, leer- en/of gedragsproblemen al aardig ingesleten zijn. Kortom: een startende voltijds HB-leerkracht, waar kennis en ervaring nog ontbreekt, krijgt meteen de moeilijkste problematiek op zijn of haar bordje (bijvoorbeeld twice-exceptional leerlingen). En regelmatig ligt er dan ook nog een eis om een kleinere klas snel tot een normale klas te laten groeien (27 leerlingen of meer in verband met de financiën). Dit leidt tot (stress)klachten vanuit alle partijen: het schoolteam, de ouders, de leerlingen. De conclusie kan dan zomaar getrokken worden: het werkt niet. Of ik hoor ook: de ouders zijn te kritisch. Dit klopt niet. Wat namelijk niet werkt, is de onrealistische gestelde ambitie met bijbehorende verwachtingen.
Gaat het ook wel eens goed en wat is jouw visie?
Tegelijkertijd moeten we ons ook realiseren dat ook veel initiatieven wel blijven bestaan. Gelukkig.
Mijn ervaring is ook dat er initiatieven zijn die langdurig bestaan: deze scholen of Plusklassen bestaan dan al langer dan 10 jaar. Zij hebben hun draai met vallen en opstaan gevonden. En ontwikkelen zich nog altijd om het onderwijs zo goed mogelijk te maken. Zij investeren in professionalisering van personeel, zij communiceren goed met ouders en groeien met een realistische ambitie.
Ik geef ook aan dat ik blij ben dat er voltijds HB settingen blijven bestaan. In de casus wordt ook gesproken over ‘de heilige graal’. Is het een heilige graal en is het iets wat in mijn ogen moet bestaan? Is het niet beter om inclusief onderwijs te hebben?
Nee, het is geen heilige graal. Als de uitvoering moet plaatsvinden met onrealistische ambities dan werkt het niet. En ja, ik vind dat het er mág zijn. Net zoals speciaal onderwijs er mág zijn.
Ik vind dat een diversiteit aan onderwijsvormen of scholen in Nederland volledig past in de visie van ‘passend onderwijs voor elk kind’. Daar past een voltijds HB setting ook in.
Het is noodzakelijk en van belang: gelijke kansen door ongelijk onderwijs.
Het is ook iets waar de wetenschap zich over heeft uitgesproken. Het is bewezen dat kinderen onder het gemiddelde niveau baat hebben bij heterogene groepen. Hun prestaties en welbevinden stijgen in een heterogene groep. Dit is echter niet het geval voor (hoog)begaafde kinderen. Deze kinderen gaan in een heterogene setting juist achteruit in prestaties en welbevinden. Begaafde kinderen blijken baat te hebben bij homogene groepen. Hun leerprestaties gaan dan omhoog en ze krijgen de kans om hun potentieel te ontwikkelen. Het op termijn realiseren van gelegenheden of structureel onderwijs tot het treffen van ontwikkelingsgelijken/gelijkstemden is dus van groot belang in mijn visie.
Als we vinden dat er verschillende identiteiten van scholen mogen zijn bijvoorbeeld op basis van religie en we vinden dat er verschillende aanpassingen mogen zijn voor leerlingen die niet mee kunnen met het reguliere niveau, dan is het ook logisch dat we verschillende aanpassingen mogen bieden voor leerlingen aan de andere kant van het spectrum. Zij kunnen ook niet meekomen met het reguliere niveau, tenzij zij zichzelf (extreem) remmen in hun ontwikkeling en hun welbevinden aan de wilgentakken hangen. Niet voor een jaartje, maar voor jaren.
Ik ben dus voorstander voor óók voltijds HB onderwijs: dat dit ook bestaat voor bepaalde leerlingen. Het is in de praktijk niet de heilige graal als dit niet goed opgezet wordt.
Maar stel dat het wel goed wordt uitgevoerd, kan het dan de heilige graal zijn?
Ik kan bij een goede uitvoering van voltijds HB onderwijs alleen maar denken: stel dat je op jouw niveau, in jouw tempo passend onderwijs aangeboden krijgt met ontwikkelingsgelijken en waar je ook nog een aantal gelijkgestemden tegen kán komen, waarbij een deskundige leerkracht jou begeleidt op een wijze die aansluit bij jouw onderwijsbehoeftes. Kan het dan eigenlijk mislopen?
Het enige wat ik helder weet: regulier onderwijs is in ieder geval niet de heilige graal. Dit is onderwijs beneden het niveau en beneden het tempo van hoogbegaafde leerlingen, nauwelijks in contact met ontwikkelingsgelijken, nog minder met gelijkgestemden en vaak een leerkracht die niet de kennis of ervaring heeft om deze leerling emotioneel, sociaal en intellectueel te laten ontwikkelen.
Want hoogbegaafdheid is meer dan cognitie.
Je hebt ontwikkelingsgelijken en gelijkgestemden nodig om emotioneel, sociaal en intellectueel te ontwikkelen. Ieder mens heeft dit nodig. Maar wat als de kans zeer, zeer klein is dat je ontwikkelingsgelijken en gelijkgestemden in je leven tegenkomt: op school, sport, werk? Die groep is namelijk minder dan 2,3% van de bevolking.
Het is dus niet zo dat hoogbegaafden wel moeten leren omgaan met ‘andere’ mensen. Die komen zij volop tegen en daar leven zij mee.
Het is andersom: mogen zij óók omgaan met ontwikkelingsgelijken en gelijkgestemden voor hun welbevinden? Daar heeft ieder mens behoefte aan. Ondersteun dit door ze in contact te laten komen.
Tot slot: tips duurzaam bestaan
Ik wil nog tips geven om voltijds HB onderwijs toch duurzaam te laten zijn en wellicht zelfs die heilige graal voor bepaalde leerlingen. Ook hier ben ik niet volledig in. Het is een blog om gewoonweg inspiratie te geven.
Ik ga het mijzelf makkelijk maken. Want als je de redenen weet waarom een initiatief stopt, weet je ook wat je dus moet doen om dit te voorkomen. Denk dus bijvoorbeeld aan:
- Maak structureel budget vrij en een begroting, leun niet op tijdelijke subsidies. Ik leer dit elke cursist bij het maken van beleidsplannen. Tenzij het een pilot is: dan gaat het om tijdelijk budget en begroting. Maar dan moet het ook duidelijk zijn voor alle betrokkenen inclusief de ouders dat het een pilot is.
- Investeer in de visie: duik in de overtuigingen, vooroordelen en doe inspiratie op met het hele team inclusief de directeur en eventueel een betrokken bestuur. Besteed hier gedegen tijd aan.
- Bepaal een realistisch ambitie op basis van je beginpositie. Ik gebruik hiervoor mijn onderzoeksvragen. Dit zijn 20 eenvoudige vragen die in 15 minuten een beeld geven. Je weet dan waar je als school nu staat en wat een realistische groei is. Als je beginnend bent, dan start je dus bij het begin. Heel simpel. En dus baken je ook de doelgroep af. Dit is niet buitensluiten van leerlingen, maar realistisch zijn welke doelgroep je kunt bedienen. Zodat je in de toekomst nog bestaat als Plusklas of voltijds HB school en dan vanuit een gevorderd niveau in staat bent je doelgroep uit te breiden: meer leerlingen toe te laten. Er zijn verschillende profielen van begaafdheid en die moeten passen bij het ontwikkelingsniveau van je leerkrachten.
- Investeer in professionalisering en steun de leerkracht: structureel. De leerkrachten zijn hier niet in opgeleid en er valt veel te leren. Dit gaat stap voor stap en kost tijd. Dit is niet met één of twee of drie studiedagen klaar. De leerkracht heeft ook een directeur nodig die het initiatief snapt en steunt.
Ik heb een tijd terug 10 voltijds HB scholen bezocht. Ik haal daar nog de volgende, aanvullende tips uit van de scholen zelf:
- Investeer in relaties met ouders, zorg voor meer tijd tot communicatie en baken helder af waar nodig: dit wordt bij alle scholen genoemd;
- Academische leerkrachten nodig (en klassenassistenten wenselijk);
- Zorg voor een goed plan, niet zomaar wat beginnen;
- Daarnaast allerlei tips voor onder andere het curriculum en de uitvoering, maar dat gaat te ver voor dit blog.
Ik denk dat de vragen van de casus wel aardig zijn beantwoord.
Ik sta voor gelijke kansen door ongelijk onderwijs. Jij ook?
We vinden het fijn als je onze blogs deelt. Voor veel blogs hebben we een PDF gemaakt. Je kunt dit dan downloaden en delen: de bronvermelding staat daarin.
Let op: wij hebben dyslexie en je wordt in onze teksten dus met onze imperfectie geconfronteerd 🙂 . We kiezen voor gratis veel leesvoer maken zonder extra kosten.
Niks missen?
Het is fijn als passend onderwijs ook voor (hoog)begaafde leerlingen wordt gerealiseerd. Wij zetten ons daarvoor in. En we delen elke 2 weken gratis informatie en blogs. Wil je niks missen? Schrijf je in voor de nieuwsbrief.